1972 yılına kadar Erzurum eczacıları ,6 Bölge Eczacı Odası olan Samsun Eczacı Odası'na bağlı olarak çalışmışlardır.
Erzurum Eczacı Odası 16.06.1972 yılında Erzurum,Erzincan,Kars,Ağrı,ve Sivas illerinin katılımıyla Ecz.GürbüzYurdalan'ın başkanlığında kurulmuştur.
Ecz.GürbüzYurdalan ,Milli Mücadele'nin önemli kahramanlarından Kazım Yurdalan'ın oğludur.
Kazım Yurdalan, askerlikten emekli olduktan sonra (1921) Kars'a gitmiş, burada yerleşik Beyaz Ruslardan olan Matkoviç ile birlikte eczane açıp işletmiştir.Eyyüpoğlu,2009
Ecz.GürbüzYurdalan bir dönem Erzurum Spor'un Başkanlığını yapmıştır
O tarihte Erzurum'da 16 eczanenin faaliyet gösterdiği eczacı odası kayıtlarından anlaşılmaktadır.
Aras Ecza Deposu'nda bir çelik dolapta faaliyetine başlayan Erzurum Eczacı Odası daha sonra İsmet Paşa Caddesi ve Gez.MahallesiSamihKobal Caddesi TopdağıApt.bir müddet faaliyet göstermiş şimdi ise Palandöken ilçesindeki modern binasında eczacı meslektaşlarına hizmet vermektedir.
1972 yılında eczacı odasının açılmasından ve özel eczacılık okullarının kapanmasından sonra 1980 yılına kadar şehrin ihtiyaçlarını karşılayacak eczane sayısında bir artış olsa da ilçelerin çoğunda eczane bulunmazdı .
1980 yılından önce Erzurum ilçelerinden Karaçoban,Tortum, Uzundere, Pazaryolu, Çat, Olur,Narman,Şenkaya ve Karayazı'da eczane yoktu. Bazı ilçelerde doktorların çalıştırdığı ecza dolapları ilaç hizmetini verirdi.
Bu tarihlerde Erzurum'da eski eczanelerin yanı sıra Mumcu Caddesi'nde Ecz. Hüseyin Güney'in "Güney Eczanesi",Cumhuriyet Caddesi'nde Ecz.M.Erdal Erciş'in "Defne Eczanesi" Taşmağazalar da Ecz.M.SalihDişçi'nin "Taş mağazalar Eczanesi",Gülahmet Caddesi'nde Ecz.Celal Baysal'ın "GülahmetEczanesi",Gölbaşı'ndaEcz.RecaiUzunlar'ın "Gölbaşı Eczanesi",Taşmağazalar da Ecz. Ender Narmanlıoğlu'nun "Ender Eczanesi",Mumcu Caddesinde Ecz.M.ErginGüllapoğlu'nun "Mumcu Eczanesi",A.Mumcu Caddesi'nde Ecz.Cevat Baysal'ın "Baysal Eczanesi",A.Mumcu Caddesi'nde Ecz.BehçetKobanoğlu'nun" Sağlık Eczanesi" Mumcu Caddesinde Ecz.Erdal Güzel'in "Merkez Eczanesi",Yoncalık Caddesinde Ecz.Erdinç Mutaf'ın " Ali RaviEczanesi",Gürcü Kapı Cami karşısında Ecz.Sebahattin Arıcıoğlu'nun "Arı Eczanesi" ve aynı muhitte Ecz.SezaiKılkıl'ın,Ecz.Sevil Yahşi'den devr aldığı "Gürcü Kapı Eczanesi",Mahalle başında Ecz.ÖmerCaferoğlunun"MahallebaşıEczanesi,TahtacılarCaddesinde.Ecz.SönmezKarslı'nın "Tahtacılar Eczanesi",Cumhuriyet Caddesinde Ecz. Haluk Ziya Gör'ün, Ecz. Leyla Yahşi'den aldığı "Şifa Eczanesi",AMumcu Caddesi'nde. Ecz. Yavuz Saatçioğlu'nun, Ecz.Hikmet Özden'den devir aldığı "Ada Eczanesi",Mahalle başsında Ecz.Ali Rıza Öncü'nün (Elif Eczanesi),Pelit Meydanı'nda Ecz.İbrahim Özdoğan'ın "Doğan Eczanesi" ,Ecz.Sümer Akçay'ın HabipbabaTürbesi civarındaki "Erzurum Eczanesi", Hastaneler Caddesinde "Deniz Eczanesi" ve "Numune Eczanesi"1980 ihtilalinden önce hizmet veren eczanelerdir.
Ada Eczanesinin yerinde daha önce Ecz.Ali Galip Bey'in işlettiği "Garaj Eczanesi" bulunmaktaymış bilahare burayı Erzurum'da askerlik yapan Ecz.Hikmet Özden alarak ismini Ada Eczanesi olarak değiştirmiş.
1980 öncesi ülkede ekonomik kriz had safhadaydı, enflasyon rekordan rekora koşuyordu.
İlaç sıkıntısı o kadar çoktu ki devrin başbakanı Bülent Ecevit bile basit bir mide ilacını bulmakta zorlanıyor bu durum gazetelerde haber olarak yer alıyordu.
Yurt dışından ilaç gelmesi söz konusu bile değildi.
Sosyal güvenlik şemsiyesi her kesimi kuşatmadığı için eczanelerde resmi reçete pek olmazdı.
Yine o dönemlerde veteriner ilaçları sadece eczanede satılırdı .Mahallebaşı,Gölbaşı,Kongre Caddesi gibi muhitlerdeki eczaneler bu konuda bayağı aktiftiler.
AVM'lerin,büyük marketlerin ve kozmetik mağazalarının bulunmadığı o günlerde eczaneler şampuan,saç boyası, losyon,deodorant,kolonya,traşmakinası,traşsabunu,tarak,briyantin vs. ürünleri bulundururlardı.
Hijyenik ped.,çocukbezi,kağıt mendil hayatımıza girmemişti. Çocuklar için bez olarak naylondan üçgen ve kare bezler yine eczanelerde bulunurdu.
İlaç çeşidi çok azdı. Antibiyotikler kısıtlıydı ve dozları yüksek değildi.
İşin özü antibiyotiklere karşı insanlarda bir direnç söz konusu olmadığından antibiyotik dozları düşüktü.
Öyle ki göz operasyonu yapan Göz Dr.Zeki Sevimli reçeteye 125 mg bir antibiyotik şurup yazarak hastaları tedavi ederdi.
İlaçların üzerinde son kullanma tarihi bulunmazdı yani miat söz konusu değildi.
Bir ilginç konuda psikotrop ilaçların reçetesiz satılmasıydı.
Şu an denetimi kırmızı ve yeşil reçetelerle yapılan ilaçların o gün satışları serbestti.
Eczanelerin en kutsal görevlerinden biride şüphesiz gece nöbetleridir.
Şükrü Paşa,Dadaşkent ve Yeni şehir gibi semtlerin olmadığı günlerde şehirde iki eczane nöbetçi olurdu.
Bu eczanelerden biri şehrin doğu tarafında diğeri ise merkezde bulunurdu.
Eczaneler hatıra üreten mekanlar olduğundan özellikle nöbet gecelerinde her eczanenin tanık olduğu ilginç olaylar bir hayli çoktur.
Son yıllarda bayanların fazla rağbet gösterdiği eczacılık mesleğinde ilk zamanlar bayan eczacıların sayısının bir hayli az olduğu görülmektedir.
Ülkemizde İlk bayan eczacının Rukiye KanatArran olduğu bilinmektedir.
Ecz.Sümer Gören (Şafak Eczanesi) Ecz. Leyla Yahşi( Şifa Eczanesi) Ecz. Ayla Sencer (Ateş Eczanesi), Ecz.DuyguGüllülü (Derman Eczanesi) ,Ecz.Sevil Yahşi (Gürcü kapı Eczanesi),Ecz.Hayriye Karaali (Hayat Eczanesi) , Erzurum'un ilk bayan eczacılarıdır.
İlk eczacılık mektebi öncelikle askeriyenin eczacı ihtiyacını karşılamak için askeri mektep bünyesinde açıldığından asker olan eczacı sayısı bir hayli fazladır.
Bu askeri eczacılardan 1914-1919 yılları arasında Kafkas Cephesi'nde şehit olanların isimleri bu gün Erzurum Mareşal Çakmak Hastanesi'nde sergilenmektedir.
Erzurum'da görev yapan askeri eczacılardan biride Ali Nuri Varlı'dır
Birinci Dünya Savaşı'nda seyyar hastanede eczacılık yaparken 6 Temmuz 1332 yılında Ruslara esir düşen Ecz.Ali Nuri Varlı , iki yıl esarette kaldıktan sonra 1334yılında firar ederek Alman sivil esirlerle beraber Türkiye'ye gelmiş,savaştan sonra da ikinci görev yeri Erzurum'a (1930)tayin olmuştur.
Ali Nuri Varlı'nın kızı Emine Bedia Hanım,Erzurum'da Hafız Hakkı Ulaş'la evlenmiştir. Hafız Hakkı Bey ise Erzurum Milletvekili Hüseyin Avni Ulaş'ın kuzenidir.
Yarbayeczacı olan Ali Nuri Bey 1956 yılında İstanbul da vefat etmiştir.
Osmanlı döneminde asker eczacıların resmi kıyafetleri de göz alıcıdır.
"??.eczacıyanın küçük üniformalık setrelerinde yen ve yakalar ve omuz lambasaları yeşil kadifeden olup lambasada sarı sırma ile işlenmiş bir" meşe dalı" bulunurdu.Memurin-i sıhhıyeden büyük üniforma giyenlerin bir evvelki setrelerinde yen ve yakalar sınıf-ı sairede olduğu misullu sarı sırmalı idiysede iş bu sırma kadife üzerine işlenir ve memurin-i mumaliyehe hiçbir vakit epolet takmadıkları cihetle büyük üniformalık setrelerinde dahi küçük üniformalarında olduğu gibi omuzlarında köprüsüz lambasalar bulunur idi.(sandoz bülteni,1987)"
Ülkemizdeki bilimsel eczacılığın tartışmasız isimlerinden biri olan Ecz.Kimyager.Prof.Dr.Sarım Hüsnü Çelebioğlu ise Şeyh-ül İslam Erzurumi Çelebizade Hüseyin HJüsnü Efendinin oğlu olması münasebetiyle Erzurum eczacılık tarihi için önemli bir şahsiyettir
Ecz.Kimyager.Prof.Dr.Sarım Hüsnü Çelebioğlu
1922 yılında Kadırga'daki Eczacılık mektebini bitiren Sarım Hüsnü Çelebioğlu, Farmakognozi ve Toksikoloji branşlarında asistanlık yapmış tır.(Çelebioğlu,1972)
Çelebioğlu,gitmiş olduğu Berlin'den Türkiye'nin İlk Farmakolog Doktoru unvanını alarak dönmüştür.
Tıp fakültesi'ne bağlı Eczacılık Mektebi'nin Fakülte olması yönünde büyük emekleri olan Sarım Hüsnü Çelebioğlu Türk Eczacılar Birliği'nin kuruluşunda da önemli hizmetlerde bulunmuştur.
26 yıl İstanbul Üniversitesi Farmakognozi Enstitüsü Direktörlüğü görevini yürüten Çelebioğlu ,Kodeks hazırlama komitesinde de bulunmuştur.
Farmakognozi dalında bir çok ilmi eseri olan Çelebioğlu meslektaşı olan 1913doğumlu Ecz.Mevhibe Çelebioğlu ile evlenmiştir.
İşin bir başka yönü de Mevhibe Hanım'ın kız kardeşi Meliha Taşçıoğlu ve babası Süleyman Recep Taşçıoğluda eczacıdır.
Ecz. Süleyman Recep Taşçıoğlu 60 yıl gibi uzun bir süre eczacılık mesleğini yürütmüştür..
"Türk Eczacılık Tarihi" kitabını yazan ve Türk Eczacılığının duayenlerinden olan ProfDr.TuranBaytop'da 1940 yılında Erzurum Lisesi'nden mezun olmuştur.
Eczane sayısının artmasıyla birlikte Erzurum ve bölgedeki eczanelerin ilaç ihtiyacını karşılamak üzere ecza depolarının kurulduğu görülmektedir.
Erzurum'da Ecz Bahattin Çaloğlu ve arkadaşlarının kurduğu Aras Ecza Deposu ilk depoydu .
Kazım Karabekir Caddesi'nde bulunan bu depo eczacıların ortak kurdukları bir depoydu.
Aras Ecza Deposu'ndan sonra ikinci ecza deposu ise Aras Ecza Deposu'ndan ayrılan Kayserili İzzet Leblebici'nin kurduğu Şark Ecza Deposu'ydu. Bu depo ilk önceleri Ayaz Paşa Caminin karşısında hizmet vermiş, daha sonra Mumcu Caddesi'ndeki eski belediye binasının altına taşınmıştı.
Şark Ecza Deposu ,Gez Mahallesi Nafiz Ergün Sokaktaki kendi binasına taşınana kadar burada hizmet vermişti.
Aras Ecza Deposu ise Y.Mumcu Cami Sokak'taki kendi binasında uzun yıllar bölge eczanelerine ilaç dağıtmıştı.
1980 öncesinde bölgedeki eczacıların büyük kısmı Samsunda bulunan Bestaş Ecza Deposuyla çalışırdı.
Yerel depoların yetersiz kaldığı o günlerde eczacılar Konya'daki Selçuk Ecza Deposu ve Albayraklar Ecza Deposu ,Trabzon'daki Kuvvet Ecza Deposu,Samsun'da ki Naftol Ecza Deposu'yla iş yaparlardı.
Depolardan ilaçlar tahta sandıklarla trenle veya otobüsle gelirdi
Bölgede eczane sayısı arttıkça ecza depolarının sayısı da artmaya başlamıştı.
Merkez Ecza Deposu ,Pınar Ecza Deposu,Ceyhan Ecza Deposu,Çağrı Ecza Deposu,Nil Ecza Deposu ,Ren Ecza Deposu ,Doğu Veteriner Ecza Deposu yerel sermaye deposu olarak açılmışlardı.
1992 yılından sonra Türkiye'nin en büyük ilaç dağıtım kanaları olan Selçuk ve Hedef Ecza Depoları Erzurum piyasasına girdi. Bu büyük depolara Nevzat Ecza Deposu da eklenince neticedebüyük depoların piyasaya hakim olmalarından sonrada diğer depolar birer birer kapanmışlardı.
1980 yılından sonra Liberal ekonomiye geçişle birlikte ithal ilaçların ülkeye geçişi hızlanmıştı .bu konuyla ilgili ithal ilaç getiren ecza depoları kurulmaya başlamıştı.
Erzurum da bu işin öncülüğünü Ecz.Erdinç Mutaf "Fulser Ecza Deposu" ismi altında açtığı ithal ilaç deposuyla başlatmıştı. Bunu Ecz.Salih Dişçinin "Hizmet Ecza Deposu" takip etmişti.
Eczanelerin ıtriyat ve hammadde ürünlerini ise İstanbul'dan gelen Yako Hekim (Yılmaz Itriyat) ve Nazif Altınkök isimli şahıslar karşılardılar.
Senede birkaç kez bölgeye gelen bu esnaf ellerinde bir sipariş fişi ile eczanelerin ihtiyaçlarını yazar ve topladıkları siparişleri İstanbul dan tren ile gönderirlerdi.
Daha sonraları Muhlis Üst'ün ,"Üst Itriyat Deposu" , Mustafa Kokarcan'ın "Gizli Çiçek Itriyat Deposu, Ecz.SezaiKılkıl'ın "Doğu Itriyat Deposu ve eczacıların kurduğu Birlik Itriyat Deposu faaliyete geçerek bu sektördeki boşluğu kapatmıştı.
Bu gün Türkiye'de 44 eczacılık fakültesi mevcuttur yeni çıkan yasalarla birlikte eczane açmak için 3500 kişiye bir eczane düşecek şeklinde bir takım kriterler getirilmiştir.
Ecz.Erdal Güzel ve yeni mezun olan stajyer öğrenciler
Erzurum merkezdeki eczane sayısı 99 olup ilçelerde ise 76 eczane hizmet vermektedir.
Eczacıların büyük bir kısmı serbest eczacı olarak çalışırlarken bir kısmı da resmi kurumları ve akademik hayatı tercih etmektedirler.
Sağlık zincirinin en sağlam halkalarından biri olan eczacılar dün olduğu gibi bu günde dertlerine derman arayanların en güvenle baş vurdukları sağlık elemanlarıdır.
Kendilerine has kokuları ile sağlık ocakları yanında,hastanelerin karşısında ve semtlerimizde sıkça gördüğümüz, serbest eczaneler ise hayatımızın vazgeçilmez sağlık karakollarıdır.
Ecz.Erdal Güzel /2016
KAYNAKÇA.
Baytop,Turan,Türk Eczacılık Tarihi,İstanbul Üniversitesi Yayınları,İstanbul,1985
Badem,Canan,ÇarlıkRusyası yönetiminde Kars vilayeti 1 baskı,Bir zamanlar yayıncılık.2010.s.280
Küçükuğurlu,Murat,Erzurum Belediyesi Tarihi 1,Dergah Yayınları ,İstanbul,2008
Küçükuğurlu,Murat,Erzurum Belediyesi Tarihi 2,Dergah Yayınları ,İstanbul,2011
Küçükuğurlu,Murat. Başkaya, Muzaffer,Erzurum Özel İdare Tarihi,Erzurumll Özel İdaresi Yayınları-4,Erzurum
Dr.ŞerifBey,Erzurum Vilayeti Sıhhi ve İctimaiCoğrafyası,Hazırlayan,Murat Küçükuğurlu,Trabzon,2011
Ünver.A.Süheyl,SelçukTababeti,Türk Tarih Kurumu,İstanbul,1940
Çelebioğlu,Sarım Hüsnü, Em.EczacıKimyager.Prof.Dr.Sarım Hüsnü Çelebioğlu ve Hayatı,Taş Matbaası-1972,İstanbul
Karasu,Nusret,Çeşitli Yönleri İle Erzurum,Ulusal Verem savaş Derneği,Ankara,1968
AkkılıçYılmaz,Askerinromanı,Emk,Süv.Alb Abdulhalim Akkılıç'ın Savaş ve Barış anıları, Nilüfer Belediyesi Kütüphanesi Yayınları,Bursa,2013,S.122
Sandoz Bülteni 4,Güzel Sanatlar Matbaası ,İstanbul-1987
Tarih Yolunda Erzurum Dergisi,sayı 26,Temmuz , Erzurum, 1999,S.14,19,29
Uçuş Noktası Dergisi, sayı,32,Mart 2014,İstanbul
Ünivarİhsan,ErzurumVilayeti,Duygu Matbaası,Erzurum,1954
Erzurum İli Telefon Rehberi.1963
Eyyüpoğlu İsmail,KazımYurdalan, Atatürk Üniversitesi Yayınları,Erzurum,2009
