Prof. Dr. Orhan Türkdoğan'ın vefatı

 

Akademik hayatına 1959 yılında Erzurum Atatürk Üniversitesi'nde başladı. Kariyer basamaklarının tümünü Erzurum'da tamamladı. Öğretim üyeliği ve dekanlık gòrevlerinde bulundu.

 

Bizim neslın çok yakından tanıdığı bizlerin ortak hocası sayılan bir büyüğümüz oldu. Fikir ve düşünce tarhimizde derin izler bırakan bir sosyoloğ- toplum bilimci idi. Fikri yapımızın ve zihni yapımızın şekillenmesinde, kendimize istikamet çizmemizde Orhan Hoca'mız etkili oldu.

 

Erzurumlulular olarak ona çok òzel bir ilgi duyduk, çok dinledik, ondan çok etkilendik. Bazı araştırmalarını, makalelerini ve eserlerini okuyarak yarım yamalak bildiğimiz sosyoloji alanındakı eksikliklerimizi tamamlamaya çalıştık. Orhan Hoca'mız daha çok köy sosyolojisi, kimlikler ve aidiyetler üzerine yoğunlaşarak kültür dünyamıza toplum bilim alanında zenginlikler kattı. "Türk Tarihinin Sosyolijisi, Yoksulluk Kültürü, Bektaşilk ve Alevi Kimliği ve Doktora tezi olan Makakanların Toplumsall Yapısı" gibi eserlerini ve bazı makalelerini okuma fırsatı buldum. 

 

Orhan Hoca'mızın doktora tezi olan Malakanların Toplumsal Yapısı isimli araştırmasına, eserine değinmeden önce iki hatıramdan söz etmek istiyorum. Horasan'ın Velibaba- Aras Nahiyesi İlkokulunda okurken değirmenci bir malakanın ismini hatırlamadığım oğlu ile 3.sınıfta bir yıl beraber okuduk. Orhan Hoca'mızın çok yıllar öncesinde okuduğum bu eserinde bu arkadaşımı hatırlamıştım ve yıllar sonra Ardahan'da tanıdığım bir Malakan kadından da bu vesileyle söz etmek istiyorum. Malakanlar 93 Harbi sonrası Çarlık Rusyası tarafından Kars daha çok Arpaçay ve Susuz yöresine yerleştirilen etnik bir azınlık. Yerleştirildikleri yörelerden biri de Ardahan'dı. Rahmetli kayınpederimin Büyük Sütlüce köyünün hemen girîşındek eski ismi ile Harzıyan, yeni ismi ile Küçük Sütlüce köyü bir Malakan köyü. Ardahan Lisesi'nde görev yaparken de ilk çocuğum kızım Almıla doğmuştu. Ardahan'da kalan kimsesiz bir Malakan kadın vardı. Ardahanlılar Deli Behice derlerdi ona. Rahmetli kayınvalideme ve bize çok gidip gelirdi. Kızımın beşiğini çoğu günler Deli Behice sallardı. Ardahanlıların sahip çıktığı kendi halinde kimsesiz ve garip biriydi Deli Behice. Onun hayatını anlatan bir de kitap yazıldı.  

 

Makakanlar özetle Carlık Rusyası'nda muhalif köylü hareketinin öncüleri sayılır. Rus Ortodoks kilisesinin kurallarına tepki koyan, silah kullanmayı ve askere gitmeyi redden ve her gün süt içen bir dini topuluk. Hırıstiyan olmakla birlikte mabetleri olmayan, kendilerine özgü inanç yapılarına sahip ve evlilikte yedi göbek sayan barış sever temiz bir topluluk. Değirmencilikte, Peynircilikte ve Tarımda Kars yöresine ve halkına etkileri çok olan sanatkar insanlardan oluşan bir topluluk. Şehir ve ilçelerden ziyade köylerde yaşayan, yolun iki tarafına tek sıra halnde dizili ve beyaz kireçle boyanmış, ağaçlarla örülü bahçeleriyle oturdukları evleri Arpaçay'a giderken yol kenarlarına dizilmiş bu evleri hâlâ görürsünúz. Bu düzgün köy evlerinde şimdi bizim vatandaşlarımız oturuyor. Kars halkı ile barışık yaşayan bu temiz ve düzgün insanlar, biraz da evliliklerde yaşanan sıkıntılar da dikkate alınarak 1962-63 yıllarında bir kısmı Rusya'ya, diğerleri de Kanada, Amerika ve Avusturalya'ya göç ederek 80-90 yıl barış içinde yaşadikları bu toprakları terkettiler. Kars'ın bazı köylerinde evlenmiş tek tük ve dillerini unutmuş, torun sahibi olmuş Malakan kadınlar hâlâ var. Tarık Akan'ın çekimini yaptığı Malakan filim izlenmeye değer. 

 

Orhan Hocamız'ın vefatı nedeniyle, 1959 yılında kaleme aldığı ilk eserı Malakanların Toplumsal Yapısı isimli doktora tezini yeniden hatırlayarak kendisini rahmetle anıyorum. Bilim dünyamızdan bir yıldız kaydı. O malatya'da doğmuş olsa da O bir Erzurumlu'ydu.