Erzurum kongresi'nin 91 yıl dönümü!..

 

 

Anadolu'da milli mücadele birliğinin kurulmasının ikinci adımı, Erzurum Kongresi ile atıldı. Amasya Genelgesi'nden sonra İstanbul ve askerlikle ilişkisini kesen Mustafa Kemal'e başta Kazım Karabekir olmak üzere Anadolu'daki komutan ve mülki amirlerin büyük çoğunluğu verdikleri desteği sürdürmeye devam etti. Amasya Genelgesi'nde yer aldığı gibi Mustafa Kemal bu dönemde milli bir kongre toplamayı planlıyordu. Ancak Kazım Karabekir ve Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin milli bir kongreden önce Doğu illeri için bölgesel bir kongre toplanmasının faydalı olacağı konusundaki ısrarları karşısında Mustafa Kemal, bir kongre toplanmasını ve kongreye katılmayı kabul etti. 10 Temmuz'da toplanması kararlaştırılan kongre, delegelerin bir bölümünün katılamaması nedeniyle 23 Temmuz’a ertelendi.

 

23 Temmuz - 7 Ağustos 1919 tarihleri arasında Erzurum'da toplanan kongre, İdadi Mektebi olarak hizmet veren bugün ise Kongre Salonu Müzesi olan binanın birinci katındaki bir salonda yapıldı. Mustafa Kemal'in davetli olarak katıldığı bu kongreye asil üye olabilmesi için Erzurum delegesi Cevat Dursunoğlu istifa ederek, Mustafa Kemal'in seçilmesini sağladı. Erzurum delegelerinden Hoca Raif Efendi açtığı, Mustafa Kemal’in başkanlığa seçildiği kongreye çoğunluğu işgal altındaki Trabzon, Erzurum, Sivas, Bitlis ve Van'dan gelen ve içerisinde çiftçi, tüccar, emekli subay, emekli memur, öğretmen, gazeteci, hukukçu, mühendis, doktor, din adamı, eski milletvekili, general ve eski bir bakanın yer aldığı 54 delege katıldı. İki hafta süren, Kurtuluş Mücadelesi'nin yol haritasının belirlendiği kongrede genel değerlendirmeler yapılıp doğu illerinin durumu görüşülürken, milli mücadelenin temelleri açısından önemli kararlar alındı.

 

 

ERZURUM VİLAYETİ:

Erzurum/Merkez Kazası: Mustafa Kemal Paşa (ATATÜRK)
Erzurum/Merkez Kazası: Hüseyin Rauf (ORBAY)
Erzurum/Merkez Kazası Mehmed Raif (DİNÇ)
Bayazıt Sancağı/Merkez: Hüseyin Avni (ULAŞ)
Bayburt Kazası: Abdullahağazade Zahid Bey (PEKİNDAĞ)
Bayburt Kazası: Alemdarzade Mehmet Tevfik (ÇORUH)
Diyadin Kazası: İsmail Hakkı (NALBANDOĞLU)
Diyadin Kazası: Mustafa (SABUNCUOĞLU)
Eleşkirt Kazası: Maksud (KAPIKAYA)
Hasankale Kazası : Mehmet Cevat DURSUNOĞLU
Hasankale Kazası: Battal EYİGÜN
Hınıs Kazası: Alaeddin Bey/Paşazade Mehmed Celaleddin Bey
İspir Kazası: Cemal AKSU
Karakilise (Karaköse-Ağrı)- Süleyman Necati GÜNERİ
Kiğı Kazası: Mirüveyszade Kahraman Sabri YAZICI
Kiğı Kazası: Yazıcızade Mehmed Sa’id Bey
Narman Kazası: Sait Bey (ÖZLÜTÜRK)
Tercan Kazası: Namıkefendizade Ahmed Mümtaz ERVERDİ
Tortum Kazası: Kâzım YURDALAN
Yusufeli (Kiskim) Kazası: Ahmed YARALI

 

 

Trabzon/ Merkez Kazası: Abanoszade Hüseyin Avni Bey
Trabzon/Merkez Kazası: Hacısalihoğlu Servet Siret (SALİHOĞLU)
Akçaaabat (Polathane) Kazası: Serdarizade Hasan Remzi (SERDAROĞLU)
Giresun Kazası: Kitapçızade İbrahim Hamdi (Muhsin ELGEN)
Giresun Kazası: Duydukzade Dr.Ali Naci DUYDUK
Gümüşhane Merkez Kazası: Kadirbeyoğlu Zeki Bey (KADİRBEYOĞLU)
Kelkit Kazası: Müderris ve Müftü Hafız Osman Nuri Efendi (NASUHBEYOĞLU)
Maçka Kazası: Eyyübizade Mehmet İzzet Bey
Of Kazası: Müfti-Müderris Hafız Yunus Sıdkı (BULUT)
Ordu Kazası: Avukat Hasan Hilmi (KORAL)
Rize Merkez Kazası: Gençağaoğlu Abaza Hafız İsmail Hakkı (GENÇ)
Rize Merkez Kazası: Mehmed Necati MEMİŞOĞLU
Sürmene Kazası Eyyübizade Ömer Fevzi EYÜBOĞLU
Sürmene Kazası: Kulaçzade Ahmed (KULAÇ)
Şiran Kazası: Müftü Hasan Fahri (POLAT)
Tirebolu Kazası: Yusuf Ziya (ŞİŞMAN)
Vakfıkebir Kazası: Hafız Abdullah Hasib (ATAMAN)
Rize Pazar: Ahmed Bey

 

 

Sivas/Merkez Kazası: Mehmed Fazlullah Efendi
Sivas/Merkez Kazası: Yusuf Ziya (BAŞARA)
Alucra Kazası: Payaszade Hacı Hüseyin Hüsnü Bey (ÖZDEMİR)
Amasya Merkez Kazası: İbrahim Süreyya (YİĞİT) Bey
Divriği Kazası: Müftü Hayrullah Efendi
Karahisar-ı Şarki (Şebinkarahisar) Kazası: Dr.Mahmud Cemil (ŞENCAN)
Koyulhisar Kazası: Çadırcızade Ali Bey
Mesudiye Kazası: Serdarzade Mehmed Mustafa Efendi.
Niksar Kazası: Mehmed Şeref Efendi.
Reşadiye Kazası: Mehmed Sırrı (KAYMAZ)
Suşehri Kazası: Çeçenzade İsmail Hakkı Efendi
Tokat Kazası: Mehmed Rifat Bey (ARKUN)
Zara (Koçgiri) Kazası: Emekli Yüzbaşı Receb Efendi.
Erzincan sancağı/mutasarrıflığı temsilcileri
Erzincan/Merkez Kazası: Şeyh Hacı Ahmed Fevzi Efendi
Erzincan/Merkez Kazası Müfti Hafız Osman Fevzi (TOPÇU)
Kuruçay Kazası: Müfti Mehmed Şevki Efendi (YURTBAŞI)
Pülümür (Kuzucan) Kazası: Emekli Komiser Abbas Necati Efendi
Refahiye Kazası: Taha Kemâleddin Efendi
Refahiye Kazası: Tal’at Bey

 

 

Bitlis merkez, Muş, Siirt, Kısmen Şırnak ve Genç, Bingöl dahil.
Bitlis/Merkez Kazası: İsmail Efendi
Bitlis/Merkez Kazası: Emekli Binbaşı Süleyman (HATUNOĞLU)
Siirt/Merkez Kazası: Müderris Hafız Mehmed Cemil (AYDIN)
Siirt/Merkez Kazası: Hafız Mehmet Hilmi (ÇORAPSIZ)

 

Van: Sa’idefendizade Cazim (ABUŞOĞLU)
Hocazade Osman Tevfik Bey (ALYANAK)

 

1. Milli sınırlar içinde vatan bölünmez bir bütündür; parçalanamaz.
2. Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı millet top yekün kendisini savunacak ve direnecektir.
3. Vatanı korumayı ve istiklali elde etmeyi İstanbul Hükümeti sağlayamadığı takdirde, bu gayeyi gerçekleştirmek için geçici bir hükümet kurulacaktır. Bu hükümet üyeleri milli kongrece seçilecektir. Kongre toplanmamışsa, bu seçimi Temsil Heyeti yapacaktır.
4. Kuva-yı Milliyeyi tek kuvvet tanımak ve milli iradeyi hakim kılmak temel esastır.
5. Hıristiyan azınlıklara siyasi hakimiyet ve sosyal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilemez.
6. Manda ve himaye kabul edilemez.
7. Milli Meclisin derhal toplanmasını ve hükümet işlerinin Meclis tarafından kontrol edilmesini sağlamak için çalışılacaktır.
8. Milli irade padişahı ve halifeyi kurtaracaktır.

 

 

Erzurum Kongresi’nin yapıldığı İdadi Mektebi, 1877 - 1878 Osmanlı - Rus savaşlarından sonra ortaokul olarak yaptırılmıştı. Kongreden sonra 1920 - 1921 yıllarında Sanat Okulu, 1922-1923 yıllarında Sultani (lise), 1924 yılında da ilkokul olarak kullanılmış aynı yılın sonunda, çıkan bir yangınla tamamen yanmıştır. Erzurum ili özel idaresi, yanan okulun yerine yeni bir okul yaptırmış, 1926 - 1927 ders yılı başında Gazi İlkokulu adıyla hizmete açmıştı. Daha sonra okul, 1940 yılında Atatürk Yapı Sanat Okulu olarak kullanılmaya başlanmıştır. Okulun bir salonu 1960 yılında Atatürk ve Erzurum Kongresi Müzesi olarak düzenlenmiş ve ziyarete açılmıştır.

 

Duvarlarında ve vitrinlerde Kongre ile ilgili tutanakların, yazışmaların, beyanname ve telgrafların fotokopileri, delegelerin fotoğrafları ile birlikte biyografileri, Atatürk'ün çeşitli fotoğrafları, Onuncu Yıl Nutku'nun el yazısı ile fotokopisi, Erzurum'daki tarihi anıtlardan bazılarının yağlıboya tabloları yer almaktadır. Müze salonundaki masaların üzerinde Kongreye katılan 54 delegenin adları yazılı mermer plakalar vardır. Ana girişle beraber iki girişi daha mevcuttur. Merdivenlerden birinci kata çıkınca tam karşıda Erzurum Kongresi'nin temsili salonu bulunmaktadır.

 

 

Salondan girince tam karşıda Atatürk heykeli, dört sıra halinde oturma grupları, duvarlarda kongreye hangi illerden delegelerin katıldığını gösteren harita bulunmaktadır. Salonun karşılıklı her iki yanında küçük odalar zamanın mobilyaları ile donatılmıştır. 23 Temmuz Erzurum Kongre Binası haftanın her günü ziyarete açıktır.